Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική κατάσταση ανάπαυσης του οργανισμού, κατά την οποία ο εγκέφαλος και το σώμα ξεκουράζονται ώστε το άτομο να ανταπεξέλθει στις καθημερινές δραστηριότητες. Αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της ζωής μας και οι διαταραχές του μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία, να δημιουργήσουν ή και να επιδεινώσουν ήδη υπάρχοντα προβλήματα.
Ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη ζωή του ανθρώπου ακριβώς όπως το φαγητό και το νερό καθώς βοηθά στην επαναφορά της φυσικής και ψυχικής κατάστασης του ατόμου.
Περισσότερα από 2.000 χρόνια πριν, ο Ιπποκράτης ανέφερε πως η ασθένεια εμφανίζεται είτε όταν κοιμόμαστε υπερβολικά ή όταν επαγρυπνούμε υπερβολικά. Τα τελευταία 50 χρόνια, η μέση διάρκεια ύπνου στο δυτικό κόσμο έχει μειωθεί κατά δύο ώρες περίπου και ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων κοιμάται λιγότερο από επτά ώρες, που αποτελεί για την μεγάλη πλειονότητα την ελάχιστη διάρκεια, ώστε να μην υπάρξουν προβλήματα υγείας από την στέρηση ύπνου. Η μείωση του χρόνου ύπνου, ώστε να τον αφιερώσουμε σε άλλες δραστηριότητες είναι επικίνδυνη. Η μεταφορά της έναρξης του ύπνου όόλο όλοαι πιο αργά μέσα στη νύχτα έχει αναγνωριστεί ως μια μορφή ¨Πανδημίας¨ που αφορά ιδιαίτερα στους εφήβους λόγω της εισβολής της τεχνολογίας στο δωμάτιό τους και της διασκέδασης τις μεταμεσονύκτιες ώρεςμεε την ανάγκη πρωινής έγερσης όπως απαιτεί το εκπαιδευτικό σύστημα.
Οι διαταραχές ύπνου αναφέρονται σε οποιαδήποτε παραβίαση του φυσιολογικού προτύπου του ύπνου, που μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα, τη διάρκεια ή τη συχνότητα του ύπνου. Μπορεί να είναι προσωρινές, αλλά και χρόνιες, κα επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή λειτουργία και την υγεία του ατόμου. Στατιστικά στοιχεία από το δυτικό κόσμο έχουν δείξει ότι περίπου ένας στους τρεις ενηλίκους παρουσιάζει κάποια διαταραχή του ύπνου. Το άγχος, η κατάθλιψη, καθώς και εξωτερικοί παράγοντες, όπως ο θόρυβος, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, το φως, οι ηλεκτρονικές συσκευές, ακόμη και το στρώμα του κρεβατιού μπορούν να συμβάλουν στις διαταραχές ύπνου. Επιπρόσθετα παθολογικές καταστάσεις, όπως το ροχαλητό και το Σύνδρομο Αποφρακτικής Υπνικής Άπνοιας- Υπόπνοιας (ΣΑΥ), παίζουν σημαντικό ρόλο.
Οι συνηθέστερες διαταραχές ύπνου είναι το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου, η αϋπνία, το ΣΑΥ, οι διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού, π.χ. λόγω εργασίας σε βάρδιες, το jetlag, και το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών.
Η έλλειψη ύπνου εξαιτίας των διαταραχών του μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική ημερήσια υπνηλία με αποτέλεσμα μείωση της απόδοσης στην εργασία ή στις σπουδές και σοβαρά τροχαία και εργατικά ατυχήματα. Η έλλειψη ύπνου αυξάνει τις πιθανότητες αύξησης του σωματικού βάρους, καθώς και κατάχρησης ουσιών (ναρκωτικά, τσιγάρο, αλκοόλ), της εμφάνισης υπέρτασης και καρδιαγγειακών προβλημάτων, σακχαρώδους διαβήτη και της νόσου του Αλτσχάιμερ, της εμφάνισης λοιμώξεων, ακόμη και καρκίνου. Η έλλειψη ύπνου συνδέεται στενά και με ψυχικές νόσους, καθώς αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης, αλλά σχετίζεται και με τη μείωση της καλής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.
Το ΣΑΥ είναι η πιο συχνή από τις διαταραχές αναπνοής στον ύπνο. Τόσο οι ασθενείς , όσο και οι σύντροφοί τους, υποφέρουν από την κατάσταση τόσο τη νύχτα , αλλά και την ημέρα. Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες διακοπές της ροής του αέρα που οφείλονται σε μερική ή πλήρη απόφραξη των ανώτερων αεραγωγών που έχουν ως αποτέλεσμα αφυπνίσεις, πτώση του οξυγόνου και συμπτώματα κατά την ημέρα. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι το χρόνιο ροχαλητό με παρουσία διακοπών της αναπνοής (απνοιών) στον ύπνο, η υπνηλία και η κόπωση κατά τη διάρκεια της ημέρας, η νυχτερινή συχνουρία και οι πρωινοί πονοκέφαλοι. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία μπορεί να είναι πολύ σοβαρές εάν το ΣΑΥ δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, με την εμφάνιση καρδιαγγειακών προβλημάτων, όπως υπέρταση, αρρυθμίες, εμφράγματα ή εγκεφαλικά επεισόδια, ακόμη και με αιφνίδιο θάνατο κατά τον ύπνο.
Η Ιατρική του ύπνου είναι ένας εξειδικευμένος τομέας της Ιατρικής που ασχολείται με τον ύπνο και τις διαταραχές του. Πολλές διαφορετικές ιατρικές ειδικότητες, μεταξύ αυτών και η Πνευμονολογία, έχουν θέση στη διερεύνηση και στη θεραπεία των διαταραχών ύπνου. Η αντιμετώπιση των διαταραχών ύπνου περιλαμβάνει την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών ύπνου, όπως η τήρηση σταθερών ωρών ύπνου, η δημιουργία ενός άνετου περιβάλλοντος ύπνου και την αντιμετώπιση τυχόν υποκείμενων προβλημάτων υγείας ή ψυχολογικών παραγόντων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στο ΣΑΥ, απαιτείται η επίσκεψη σε ειδικό για περαιτέρω αξιολόγηση και αντιμετώπιση. Οι θεραπευτικές επιλογές του ΣΑΥ θα πρέπει να βασίζονται στα μοναδικά παθοφυσιολογικά χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς και στην εξατομικευμένη θεραπεία από εξειδικευμένο ιατρό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συνδυασμούς διαφορετικών θεραπειών όπως η θετική συνεχή πίεση ανώτερων αεραγωγών (CPAP), ενδοστοματικές συσκευές και θεραπείες θέσης προκειμένου να υπάρξει η πιο αποτελεσματική και κατάλληλη θεραπεία για κάθε ασθενή ξεχωριστά.
Τα Εργαστήρια Μελέτης και Αντιμετώπισης των Διαταραχών του Ύπνου που υπάρχουν σε αρκετά δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία της Ελλάδας μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένη βοήθεια στους πάσχοντες από διαταραχές ύπνου.
Η έλλειψη ποιοτικού και επαρκούς διάρκειας ύπνου, η οποία μπορεί να παρατηρηθεί από διαταραχές του ύπνου, αποτελεί σοβαρή απειλή για τη σωματική, ψυχική, συναισθηματική και κοινωνική υγεία του ατόμου. Ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος δίνει ώθηση στην παραγωγικότητα, την κοινωνικότητα και τη συνολική ευημερία του ατόμου.
Αθανασία Πατάκα, Καθηγήτρια Πνευμονολογίας-Διαταραχών Ύπνου ΑΠΘ,
Κλινική Αναπνευστικής Ανεπαρκείας, ΓΠΝ Γ. Παπανικολάου
Somnologist Expert in Sleep Medicine (ESRS)
Secretary of ERS Group 04.02: Clinical and epidemiological respiratory sleep medicine
